دریای مدیترانه کاتالونیایی: Mar Mediterràni(a)‎ فرانسوی: Mer Méditerranée‎ ایتالیایی: Mar Mediterraneo‎ لاتین: Mare Nostrum‎ صرب و کرواتی: Sredozemno more‎, Средоземно море اسپانیایی: Mar Mediterráneo‎ ترکی استانبولی: Akdeniz‎
مختصات	۳۵° شمالی ۱۸° شرقیمختصات: ۳۵° شمالی ۱۸° شرقی
گونه	دریا
درون‌شارش‌های کلان	اقیانوس اطلس، دریای مرمره، نیل، ایبرو، رون، شلیف، پو
کشورهای حوضه	در حدود ۶۰ کشور[نمایش]
مساحتِ رو	۲٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۹۷۰٬۰۰۰ مایل مربع)
میانگین عمق	۱٬۵۰۰ متر (۴٬۹۰۰ فوت)
بیشترین عمق	۵٬۲۶۷ متر (۱۷٬۲۸۰ فوت)
حجم آب	۳٬۷۵۰٬۰۰۰ کیلومتر مکعب (۹۰۰٬۰۰۰ مایل مکعب)
زمان ماند	80-100 years
جزیره‌ها	3300+
جاهای مسکونی	اسکندریه، الجزیره، آتن، بارسلون، بیروت، کارتاژ، دوبروونیک، ازمیر، رم، اسپلیت، طنجه، تل‌آویو، طرابلس، تونس

دریای مدیترانه (به فرانسوی: Mer Méditerranée) یا دریای میانه (درگذشته: بحر روم و بحر سفید^[۱]) دریایی است که به اقیانوس اطلس متصل است و در شمال آن توسط اروپا، از جنوب آفریقا و از شرق توسط آناتولی و شام فرا گرفته شده‌است. نام مدیترانه از واژهٔ لاتین مدی (میان) + ترا (زمین) به معنی «دریای میان سرزمین‌ها» گرفته شده‌است.^[۲] در منابع عربی و اسلامی از این دریا به دریای روم، دریای سفید و دریای میانه (بحرالروم، بحر متوسط، بحر ابیض) نیز یاد شده‌است. دریای فلسطین، دریای بزرگ و دریای مغرب از دیگر نام‌های قدیمی آن در متون شرقی است.^[۳]

مدیترانه میان سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا واقع است. این دریا از راه تنگه جبل الطارق به اقیانوس اطلس راه دارد و به وسیله کانال سوئز در مصر با دریای سرخ مربوط است. این دریا از لحاظ کشتیرانی و ترابری دریایی از مهم‌ترین دریاهای جهان به‌شمار می‌رود.^[۴] وسعت این دریا ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع است. میانگین ژرفای مدیترانه ۱۵۰۰ متر و عمیق‌ترین نقطه ثبت‌شده آن ۵٬۲۶۷ متر در محلی به نام ژرفنای کالیپسو در دریای ایونی است.

دریاهای حاشیه‌ای[ویرایش]

دریای مدیترانه شامل ۱۴ دریای حاشیه‌ای و ۲۹ خلیج و ۸ تنگه و ۵ کانال است و از شرق به دریای سیاه و دریای سرخ و از غرب به اقیانوس اطلس راه دارد.^{[۵][۶][۷][۸][۹]} دریای مرمره (و تنگه داردانل به عنوان بخشی از آن) اغلب به عنوان بخشی از دریای مدیترانه در نظر گرفته می‌شوند ولی دریای سیاه (و دریای آزوف به عنوان دریای حاشیه ای آن) به طور معمول به عنوان بخشی از دریای مدیترانه در نظر گرفته نمی‌شوند. این دریا از شرق توسط کانال سوئز به اقیانوس هند و از غرب توسط تنگه جبل‌الطارق به اقیانوس اطلس راه دارد.

ردیف	نام	وسعت (کیلومتر مربع)	کشورهای ساحلی
۱	دریای لوانتین	۳۲۰٬۰۰۰	شش کشور
۲	دریای تیرنی	۲۷۵٬۰۰۰	ایتالیا، فرانسه
۳	دریای آدریاتیک	۲۳۵٬۰۰۰	هفت کشور
۴	دریای اژه	۲۱۴٬۰۰۰	یونان، ترکیه
۵	دریای لیبی		لیبی، یونان
۶	دریای بالئار		فرانسه، اسپانیا
۷	دریای یونان	۱۶۹٬۰۰۰	یونان، ایتالیا
۸	دریای آلبوران	۵۳٬۰۰۰	اسپانیا، مراکش و الجزایر
۹	دریای مرمره	۱۱٬۵۰۰	ترکیه
۱۰	دریای کرت	۸٬۳۳۶	یونان
۱۱	دریای ساردینیا		ایتالیا، اسپانیا
۱۲	دریای لیگوریا		ایتالیا، فرانسه
۱۳	دریای تراکیه		یونان، ترکیه
۱۴	دریای میرتو		یونان
کل	دریای مدیترانه	۲٬۵۰۰٬۰۰۰	بیست و یک کشور

1. شش کشور ساحلی دریای لوانتین : ترکیه، سوریه، لبنان، اسرائیل، مصر، قبرس
2. هفت کشور ساحلی دریای آدریاتیک : آلبانی، یونان، ایتالیا، کرواسی، مونته‌نگرو، اسلوونی، بوسنی و هرزگوین
3. سازمان آب‌نگاری بین‌المللی نام دریای ساردینیا را به‌ رسمیت نمی‌شناسد و این ناحیه را با عنوان کلی حوضه غربی دریای مدیترانه تعریف می‌کند.
4. یونان با هفت و ایتالیا با پنج و ترکیه با چهار دریای حاشیه ای مدیترانه خط ساحلی دارد.
5. از بین کشورهای ساحلی تنها دو کشور مالت و تونس هیچ دریای حاشیه ای ندارند و دریای ساحلی آن ها فقط به عنوان دریای مدیترانه تعریف شده است. البته تنگه سیسیل بین ایتالیا و تونس واقع شده و مالت را در کناره خود دارد که در برخی منابع از آن به عنوان دریای سیسیل یاد شده است ولی اغلب به عنوان تنگه از آن یاد شده است.

کشورهای حاشیه‌ای[ویرایش]

۲۱ کشور مستقل شامل ۱۴ کشور جنوب اروپا، ۵ کشور شمال آفریقا و ۲ کشور آسیایی لبنان و سوریه در دریای مدیترانه خط ساحلی دارند. همچنین مناطق غیرمستقل قبرس، نوار غزه و جبل الطارق نیز دارای خط ساحلی در این دریا هستند.^[۱۰]

پیشینه[ویرایش]

مدیترانه مسیری مهم برای بازرگانان و مسافران جهان قدیم بود و از همان زمان دادوستد فرهنگی و بازرگانی را میان مردمان گوناگون ممکن می‌کرد. فرهنگ‌های حاضر در محدوده این دریا از دوران باستان عبارت بوده‌اند از فرهنگ‌های میان‌رودان، ایران (هخامنشی)، مصری، فنیقی، کارتاژی، ایبریایی، یونانی، مقدونی، ایلریایی، تراکیهای، لوانتی، گالی، رومی، آلبانیایی، ارمنی، عربی، بربر، یهودی، اسلاوی و ترک.^{[نیازمند منبع]}

دو تمدن مهم باستانی مدیترانه یکی دولت‌شهرهای یونانی بودند و دیگر فنیقیه که اولی تمدنی هندواروپایی و دومی سامی بود. زمانی که آگوستوس امپراتوری روم را بنیاد نهاد، نام مدیترانه به مرور از سوی رومیان Mare Nostrum (دریای ما) نامیده شد.

داریوش بزرگ به دلیل اهمیت راه دریایی میان مصر و ایران دستور ساخت آبراهی میان دریای سرخ و دریای مدیترانه را از راه نیل در اواخر سدهٔ ششم پیش از میلاد داد تا کشتی‌های ایرانی بتوانند به راحتی از آن عبور کنند. سرپرستی ساخت این آبراه را مهندس «ارتاخه» از مهندسان ایرانی عصر هخامنشی به عهده داشت.^[۱۱]

جنگ‌های پونیک میان روم و کارتاژ که بر سر تصاحب جزیرهٔ سیسیل آغاز شده‌بود مدت‌ها منطقه مدیترانه را دچار تنش کرد و این جنگ‌ها با پیروزی رومیان به پایان رسید.

جغرافیا[ویرایش]

نام کشورهای کرانه‌ای دریای مدیترانه به ترتیب الفبا عبارت است از: آلبانی، اسپانیا، اسراییل، اسلوونی، الجزایر، ایتالیا، بوسنی و هرزگووین، ترکیه، تونس، سوریه، صربستان، مونتنگرو، فرانسه، اسرائیل، قبرس، کرواسی، لبنان، لیبی، مالت، مصر، مراکش، و یونان.

در میان این کشورها، قبرس و مالت کشورهای جزیره‌ای هستند.

دریای مدیترانه از سوی غرب توسط تنگه جبل‌الطارق (که در نوشته‌های هومر ستون‌های هرکول نامیده شده) به اقیانوس اطلس می‌پیوندد. مدیترانه در شرق به ترتیب توسط تنگه‌های داردانل و بسفر به دریای مرمره و دریای سیاه متصل است. دریای مرمره را اغلب به عنوان بخشی از دریای مدیترانه به‌شمار می‌آورند اما دریای سیاه دریایی جدا به‌شمار می‌آید.

کانال دست‌ساخت سوئز به درازای ۱۶۳ کیلومتر (۱۰۱ مایل)، مدیترانه را در سمت جنوب شرقی به دریای سرخ متصل می‌کند.

جزیره‌های بزرگ در دریای مدیترانه عبارتند از قبرس، کرت، وابیه، رودس، لسبوس، خیوس، سفالونیا، کورفو، لیمنوس، ساموس، ناکسوس و آندروس در مدیترانه شرقی؛ ساردینیا، کُرس، سیسیل، کِرِس، کرک، براچ، هوار، پاگ، کورچولا و مالت در مدیترانه مرکزی؛ و ایبیزا، مایورکا و مینورکا (جزایر بالئاری) در مدیترانه غربی.

آب و هوای معمولی مدیترانه دارای تابستان‌های گرم، مرطوب، و گاه خشک و زمستان‌های معتدل و بارانی است. فراورده‌های کشاورزی در منطقه عبارند از زیتون، انگور، پرتقال، نارنگی و چوب‌پنبه.

آلودگی[ویرایش]

طی مطالعه های بیست ساله اخیر به این نتیجه رسیده اند که دریای مدیترانه آلوده ترین دریای اروپا است.^[۱۲][۱۳]

شهرها[ویرایش]

شهرهای پرجمعیت‌تر از ۲۰۰ هزار نفر که در کرانه دریای مدیترانه واقع شده‌اند:

کشور	شهرها
اسپانیا	بارسلون، آلیکانته، کارتاگنا، مالاگا، پالما د مایورکا، والنسیا
فرانسه	مارسی، نیس، مون‌پلیه
موناکو	موناکو
ایتالیا	باری، کاتانیا، جنوا، مسینا، ناپل، پالرمو، رم، تارانتو، تریسته، ونیز
مالت	والتا
کرواسی	اسپلیت
آلبانی	دراج
یونان	آتن، پاتراس، پیره، سالونیک
قبرس	لیماسول
ترکیه	آنتالیا، اسکندرون، ازمیر، مرسین، آدانا، طرسوس
سوریه	لاذقیه
لبنان	بیروت، طرابلس
اسرائیل	اشدود، حیفا، تل‌آویو
مناطق فلسطینی	غزه
مصر	اسکندریه، دمیاط، پورت‌سعید
لیبی	الخمس، بنغازی، مصراته، طرابلس
تونس	صفاقس، تونس
الجزایر	الجزیره، عنابه، وهران
مغرب	تطوان، طنجه، ناظور

جزایر دریای مدیترانه[ویرایش]

نام جزیره	کشور	مساحت	جمعیت	پایتخت/شهر مرکزی
سیسیل	ایتالیا	۲۵٬۴۶۰	۵٬۰۱۰٬۰۰۰	پالرمو
ساردنی	ایتالیا	۲۴٬۰۹۰	۱٬۶۵۶٬۰۰۰	کالیاری
قبرس	قبرس	۹٬۲۵۱	۱٬۰۸۸٬۵۰۳	نیکوزیا
کرس	فرانسه	۸٬۶۸۱	۲۷۵٬۰۰۰	آژاکسیو
کرت	یونان	۸٬۳۱۲	۶۲۴٬۰۰۰	هراکلیون[۱۴]

بحران مهاجران[ویرایش]

سازمان بین‌المللی مهاجرت، دریای مدیترانه را مرگبارترین مسیر مهاجرت‌های غیرقانونی در جهان اعلام کرده‌است. این راه تنها طریق اصلی رسیدن به سواحل کشورهای اروپایی است. اغلب مهاجران برای رسیدن به این هدف مبالغ هنگفتی به قاچاقچیان حرفه‌ای می‌پردازند. جنگ، فرار از کانون‌ها بحرانی، گرسنگی و ساختن آینده‌ای بهتر، از انگیزه‌های پناهجویان برای ورود به اروپا است. با این که «گاردهای نجات» اتحادیهٔ اروپا همواره در حال گشت در سواحل لیبی و نجات پناهجویان غرق‌شده در آب‌های مدیترانه هستند، با این حال هر سال به‌شمار غرق‌شدگان در این دریا افزوده می‌شود.^[۱۵] کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان اعلام کرد در سال ۲۰۱۸ میلادی، ۲ هزار و ۲۶۲ پناهجو در دریای مدیترانه جان خود را از دست داده یا ناپدید شده‌اند.^[۱۶]

هرساله با فرارسیدن فصل تابستان و مساعد شدن وضعیت آب و هوا، سفرهای پرمخاطره در دریای مدیترانه برای رسیدن به اروپا افزایش می‌یابد. راه دریایی بین لیبی و ایتالیا اصلی‌ترین مسیر برای پناهجویانی است که می‌خواهند به اروپا بیایند. پس از توافق اتحادیه اروپا با ترکیه بر سر بازگرداندن پناهجویان از یونان به ترکیه، تعداد پناهجویانی که از یونان قصد ورود به اروپا را دارند، به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرده‌است. بسیاری از کسانی که از طریق آب‌های مدیترانه راهی اروپا می‌شوند، از آفریقای سیاه آمده‌اند. این انسان‌ها از فقر، خشونت و تعقیب‌های قضایی به اروپا فرار می‌کنند و اغلب تنها هستند.^[۱۷] بیشتر آوارگانی که از شمال آفریقا به اروپا می‌آیند، از غرب قاره و شاخ آفریقا هستند.

مرزهای دریایی[ویرایش]

در سال ۲۰۲۰ با توافق بین ترکیه و لیبی، اختلافات مرزهای آبی بین یونان و ترکیه بالا گرفت. در ناحیه قبرس و دریای لوانتین و همین طور مرزهای بین لیبی با همسایگان آبی خود اختلافاتی وجود دارد.^[۱۸]

نگارخانه[ویرایش]

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

جستارهای وابسته[ویرایش]

• فهرست حوادث کشتی مهاجران در مدیترانه
• مدیترانه شرقی
• حوضه مدیترانه