آنتی‌بیوتیک
پادزیست یا آنتی‌بیوتیک (به فرانسوی: Antibiotique) به صورت کلی فراورده یا ماده‌ای است که از یک میکروارگانیسم تولید یا از آن گرفته می‌شود و میکروارگانیسم‌های دیگر را از میان می‌برد یا مانع رشد آن‌ها می‌شود. آنتی‌بیوتیک یک زیست‌کش است. اما در کاربرد معمول‌تر این تعریف شامل گونه‌های صناعی آنتیبیوتیکها همچون سولفونامیدها و کینولون‌ها می‌شود. گونه‌های مختلف آنتیبیوتیکها از لحاظ ویژگی‌های شیمیایی، فیزیکی، داروشناسی، دامنه ضدمیکروبی و سازوکار کارکرد با هم متفاوت هستند.[۱]
آنتی‌بیوتیک‌های با دامنه وسیع، آن‌هایی هستند که دربرابر گونه‌های مختلف میکروارگانیسم‌ها فعال می‌باشند. مانند تتراسایکلین که دربرابر بسیاری از باکتری‌های گرم مثبت، کلامیدیا، مایکوپلاسما و ریکتزیاها مؤثر است. آنتی‌بیوتیک‌های با دامنه محدود، آن‌هایی هستند که تنها دربرابر یک گیگاارگانیسم یا دامنه بسیار محدودی از ترا ارگانیسم فعال می‌باشند؛ مانند وانکومایسین که بیشتر دربرابر کوکسی‌های گرم مثبت مانند استافیلوکوک‌ها و انتروکوک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اطلاعات اولیه[ویرایش]
آنتیبیوتیکها مواد شیمیایی هستند که از دو راه طبیعی و ساختگی به دست می‌آیند. آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی از میکروارگانیسم‌هایی مانند قارچها و باکتری‌ها گرفته می‌شوند. آنتیبیوتیکها به دو گروه عمدهٔ آنتی‌بیوتیک‌های باکتریوسید، که باعث کشتن سلول بیماری‌زا می‌شوند و باکتریواستاتیک، که باعث توقف رشد سلول بیماری‌زا می‌شوند طبقه‌بندی می‌شوند.
تاریخچه[ویرایش]
مدت‌ها پیش از کشف پنی‌سیلین بشر آموخته بود به‌طور تجربی برخی مواد خام را به عنوان عامل ضدمیکروب به‌کار گیرد. ۶۰۰–۵۰۰ سال پیش از میلاد، چینی‌ها شیره کپک زده لوبیای شور را برای درمان عفونت‌ها به‌کار می‌بردند. اصطلاح آنتی‌بیوز (Antibiosis) نخستین بار در سال ۱۸۸۹ به‌وسیله ویلمین برای توجیه ماهیت رقابتی جوامع زیست‌شناختی که در آن تنها قوی‌ترین و اصلح‌ترین زنده می‌ماند به‌کار برده شد و چند سال بعد این اصطلاح برای آنتاگونیسم میکروارگانیسم‌ها نیز مورد استفاده قرار گرفت.
کشف نخستین ماده آنتی‌بیوتیک به سال ۱۹۲۸ توسط الکساندر فلمینگ صورت گرفت، او به‌طور اتفاقی متوجه اثر ضدباکتریایی ماده مترشحه توسط قارچ پنی‌سیلیوم نوتاتوم شد. هاوارد فلوری Howard Florey این ماده را تخلیص کرد و با تجویز آن موفق به درمان عفونت‌ها به روش سیستمیک شد. پس از این یافته دانشمندان مواد طبیعی دیگری را هم به عنوان آنتی‌بیوتیک به دست آوردند شامل تتراسایکلین، استرپتومایسین و سفالوسپورین‌ها. پس از شناسایی ساختار این مواد توسط شیمیدان‌ها، با ایجاد تغییرات در آن‌ها گونه‌های صناعی آنتیبیوتیکها تولید شدند. در نهایت گونه‌های جدید کاملاً صناعی آنتیبیوتیکها با اثر بخشی بیشتر و ثبات شیمیایی بیشتر نیز تولید شدند.[۲]
گونه‌های آنتیبیوتیکها و سازوکار اثر[ویرایش]
بحث اصلی: فهرست آنتیبیوتیکها
جلوگیری از ساخت دیواره سلولی باکتری[ویرایش]
شامل گروه بتالاکتام‌ها (پنی سیلین‌ها ، سفالوسپورین‌ها ، کارباپنم‌ها (مانند ایمی پنم) ، باسیتراسین ، آزترئونام و ونکومایسین) می‌شود.
جلوگیری کننده از اثر آنزیم بتالاکتاماز[ویرایش]
این آنزیم توسط برخی باکتری‌ها تولید شده و حلقه بتالاکتام آنتی باکتری‌ها را تخریب می‌کند.
این آنتی بیوتیک‌ها شامل کلاولانیک اسید ، سولباکتام ، تازوباکتام و آویباکتام می‌شود.
تغییر در عملکرد غشاء سلولی[ویرایش]
این دسته با ایجاد تغییراتی در غشاء سلولی باعث افزایش نفوذپذیری و در نتیجه تخریب غشاء می‌شوند. شامل: دترژانتهایی همچون پلی‌میکسین، عوامل ضد قارچ پلی‌ان (نیستاتین و آمفوتریسین بی) و داپتومایسین.
مهار پروتئین سازی[ویرایش]
مهار سنتز پروتئین از دو مسیر ممکن می‌شود:
الف) از طریق محدود کردن بخش 30s ریبوزوم : شامل دسته ی آمینوگلیکوزیدها (مانند جنتامایسین) و دسته ی تتراسایکلین‌ها می‌شود.
ب) از طریق محدود کردن بخش 50s ریبوزوم: شامل دسته ی ماکرولیدها ، دسته ی لینکوزامیدها ، کلرامفنیکل ، کلیندامایسین ، لینزولید و استرپتوگرامین می‌شود.
جلوگیری از سنتز DNA[ویرایش]
شامل دسته ی فلوروکینولون‌ها و مترونیدازول می‌شود.
جلوگیری از سنتز RNA[ویرایش]
شامل ریفامپین می‌شود.
جلوگیری از سنتز فولیک اسید[ویرایش]
شامل دسته ی سولفونامیدها و تری متوپریم می‌شود.
جلوگیری از سنتز مایکولیکاسید[ویرایش]
شامل ایزونیازید می‌شود.
منابع و اختصاصات برخی از آنتی‌بیوتیک‌های متداول[ویرایش]
| آنتی‌بیوتیک | تاریخ کشف | منبع | ماهیت شیمیایی | موارد مصرف اختصاصی |
| پنی‌سیلین | ۱۹۲۹ | پنی‌سیلیوم نوتاتوم | دی‌پپتید | علیه باکتری‌های گرم مثبت، گونوککها، مننگوکوک‌ها و اسپیروکت |
| استرپتومایسین | ۱۹۴۴ | استرپتومیسس تری رئوس | گلوکوزید بازی | علیه سالمونلا و در درمان بیماری سل |
| نئومایسین | ۱۹۴۹ | استرپتومیسس فرادی | آمینو گلوکوزید | علیه باکتری‌های گرم مثبت و منفی و به‌کار رفتن آن به عنوان ضدعفونی‌کننده موضعی و عمومی |
| نیستاتین | ۱۹۵۱ | استرپتومیسس نورسئی | نامشخص | مؤثر علیه قارچ کاندیدا آلبیکنس و سایر قارچها |
| کانامایسین | ۱۹۵۷ | استرپتومیسس نیوئوس | آمینو گلیکوزید | مؤثر علیه استافیلوکوکوس طلایی و اغلب باکتری‌های گرم منفی بجز سودوموناس و درمان عفونت مجاری ادراری |
ویژگی‌های آنتی‌بیوتیک موفق برای درمان بیماری‌ها[ویرایش]
یک آنتی‌بیوتیک وقتی می‌تواند برای درمان بیماری‌ها با موفقیت به‌کار رود که دارای ویژگی‌های زیر باشد.
روی عامل بیماری اثر داشته باشد بدون اینکه آثار جانبی سمی قابل توجهی ایجاد نماید.
باید به حد کافی پایدار باشد به‌طوری‌که بتوان آن را از محیط کشت جدا نمود و برای مدت معقولی ذخیره کرد بدون اینکه اثرش کاهش یابد.
سرعت دتوکسیفیکاسیون (سم زدایی) و دفع دارو از بدن به گونه‌ای باشد که غلظت کافی را برای مدت معینی در خون نگاه داشته و احتیاجی به دوزهای مکرر نباشد.
دفع دارو به حد کافی سریع و کامل باشد و پس از قطع مصرف دارو به‌طور کامل دفع گردد.{منبع}
مقاومت علیه آنتیبیوتیکها[ویرایش]
مقاومت به آنتی‌بیوتیک یعنی میکروب‌های بیماری‌زا که برای مبارزه با آنان آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شوند، با جهش ژنی نسبت به این داروها مقاومت پیدا کنند و نسل‌های جدیدی به وجود بیایند که نتوان با آن‌ها مبارزه کرد. از مهم‌ترین عوامل این پدیده، مصرف خودسرانه یا بیش از حد آنتیبیوتیکها است.[۳][۴] این پدیده کل جامعه انسانی را به خطر می‌اندازد بطوری‌که خطر آن را به تروریسم تشبیه کرده‌اند.[۵]
در هر یک میلیون تقسیم سلولی یک جهش یافته را می‌توان یافت که به یک آنتی‌بیوتیک مقاوم باشد. هر گاه این جهش در بیمار تحت درمان با آنتی‌بیوتیک رخ دهد، جهش یافته قدرت زنده ماندن بیشتر از سایر میکروارگانیسم‌های میزبان را دارا بوده و در مدت کوتاهی تعداد آن‌ها افزایش می‌یابد و از این رو درمان با همان آنتی‌بیوتیک نتیجه مطلوبی بدست نمی‌دهد؛ و باید آنتی‌بیوتیک دیگری جایگزین آن شود.[۶][۷][۸]
چشم‌انداز[ویرایش]
آنتیبیوتیکها از شایعترین داروهای مورد استفاده نابجا هستند. نتیجه کاربرد وسیع آنتیبیوتیکها به وجود آمدن عوامل بیماری‌زای مقاوم بوده که خود نیاز به تولید همیشگی گونه‌های جدیدتر آنتیبیوتیکها را ایجاد کرده. متأسفانه سرعت توسعه داروهای جدیدتر کاهش قابل توجهی یافته‌است؛ لذا لازم است درآینده از تجویز غیرضروری این داروها توسط پزشکان پرهیز شود. این تجویزها که به‌طور گسترده و معمولاً توسط درخواست شدید بیماران و کمبود وقت پزشکان در اقدامات تشخیصی صورت می‌گیرد لازم است به سمت تجویز محتاطانه و دقیق آنتیبیوتیکها پیش برود.[۱] مطابق آمارهای وزارت بهداشت ایران، مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور روند بالایی یافته به‌طوری‌که در بیش از نیمی از نسخه‌های پزشکی که تجویز می‌شود حداقل یک آنتی‌بیوتیک وجود دارد.[۹]
برخی متخصصان عوارض دیگری را نیز برای استفاده بیش از حد آنتیبیوتیکها بر می‌شمرند. آن‌ها اعتقاد دارند که مصرف آنتیبیوتیکها به عنوان یکی از دلایل معضل چاقی بشر است.[۱۰]
پانویس[ویرایش]
*[۱]واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی